«Βίλλα Ρούστικα» — αγροτική έπαυλη Παλαιοκάστρου
Προάστιο των πλουσίων ήταν από την αρχαιότητα το Ωραιόκαστρο όπου οι Θεσσαλονικείς έκτιζαν πολυτελείς εξοχικές κατοικίες. Στα κτήματά τους μετέφεραν τις συνήθειες της πόλης, μετακαλώντας τους καλύτερους καλλιτέχνες για να διακοσμήσουν τις πλούσιες επαύλεις τους.
Μια εικόνα από το κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο των ευκατάστατων Θεσσαλονικέων κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους αποκαλύπτει το κτιριακό συγκρότημα που έφερε στο φως πρόσφατη ανασκαφή στο Παλαιόκαστρο Ωραιοκάστρου. Το αναπάντεχο εύρημα που έκρυβε ιδιόκτητο οικόπεδο και χρονολογείται στον 5ο μ. X. αιώνα θεωρείται μοναδικής σημασίας, καθώς επιβεβαιώνει τον πλούτο των γαιοκτημόνων οι οποίοι διατηρούσαν σπίτια στην εξοχή, ίσης έκτασης και ανάλογης καλλιτεχνικής διακόσμησης με εκείνη των πόλεων.
Πατητήρι και αίθουσα συμποσίων
Η «Βίλλα Ρούστικα» -αγροτική έπαυλη- όπως ονομάζεται η αρχαία εξοχική κατοικία, σώζεται σε έκταση τουλάχιστον 1.000 τ. μ. ενώ διατηρεί σε εξαιρετική κατάσταση υπέροχα ψηφιδωτά δάπεδα με πλούσια διακόσμηση καθώς και τοιχογραφίες που φιλοτέχνησαν καλλιτέχνες από εργαστήρια της Θεσσαλονίκης.
Κτίστηκε τον 5ο αιώνα όταν η Θεσσαλονίκη ήταν πρωτεύουσα του Ιλλυρικού, καταστράφηκε από πυρκαγιά κατά τη διάρκεια των επιδρομών του 7ου αιώνα ενώ έπειτα από επισκευές συνέχισε να χρησιμοποιείται μέχρι τους σκοτεινούς αιώνες (8ο-9ο αιώνα) οπότε εγκαταλείφθηκε οριστικά.
Η οχυρωμένη έπαυλη περιλαμβάνει περίβολο με πύργο που χρησίμευε τόσο ως θυρωρείο όσο και για την άμυνα της έπαυλης καθώς επόπτευτε και προστάτευε την κύρια είσοδο. Περιβάλλεται από περίστυλη αυλή -διαδρόμους με κολώνες- στο κέντρο της οποίας υπήρχε κτιστό πηγάδι ενώ διατηρούσε αποθήκη με ληνό-δεξαμενή, κοινώς πατητήρι, για την παρασκευή κρασιού. Τα δωμάτια διαταγμένα εκατέρωθεν ενός μεγάλου τρικλίνιου, δηλαδή αίθουσα συμποσίων, είναι διακοσμημένα με ψηφιδωτά που απεικονίζουν γεωμετρικά θέματα και ανθρώπινες μορφές.
Αριστη διατήρηση
Εκπληκτοι έμειναν οι αρχαιολόγοι της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων που κλήθηκαν για τη σωστική ανασκαφή, όταν αντίκρισαν τα ψηφιδωτά έργα τέχνης που σώζονται σε άριστη κατάσταση. O ιδιοκτήτης της αρχαίας αγρέπαυλης, εκλεκτικός στη διακόσμηση της εξοχικής του κατοικίας, προτίμησε τον συγκερασμό της χριστιανικής και της μυθικής παράδοσης, καθώς, εκτός απο τα γεωμετρικά σχήματα που συνηθίζονταν στην εποχή εκείνη, πλούσιος είναι ο φυτικός διάκοσμος και οι ανθρώπινες μορφές.
Το ψηφιδωτό δάπεδο της αίθουσας του τρικλινίου συμβολίζει τον χριστιανικό παράδεισο. Οι γωνίες του τετραγώνου κοσμούνται από τέσσερις κανθάρους -αγγεία- μέσα απο τα οποία φυτρώνει κληματίδα με σταφύλια που ελίσσεται σε όλη την έκταση του τετραγώνου. Ανάμεσα στους κλάδους της κληματαριάς απεικονίζονται πτηνά και μερικά ζώα που αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον τριάντα τρία είδη με χαρακτηριστική την παρουσία του λαγού, του πετεινού και του αετού.
Η Λήδα και ο κύκνος
Σε αντίθεση με τα χριστιανικά θέματα του τρικλινίου, τα δωμάτια φέρουν ψηφιδωτά δάπεδα με μυθικά θέματα. Εξαιρετικής ομορφιάς είναι το ψηφιδωτό που απεικονίζει τη «Λήδα και τον Κύκνο», σε μια άλλη αίθουσα τη «χορεύτρια», ενώ μοναδική θεωρείται η προσωποποίηση του ποταμού Εχεδώρου που σώζεται ωστόσο αποσπασματικά. Πρόκειται για την προτομή μιας ανδρικής γενειοφόρου μορφής με πλούσια κόμμωση που συνοδεύεται απο τρίστιχη επιγραφή «ΕΧΕΔΩΡΟΣ» η οποία ταυτίζει τον εικονιζόμενο άνδρα με την προσωποποίηση του Γαλλικού Ποταμού.
Λυχνάρια, αγγεία και νομίσματα
Τη χρήση της έπαυλης ώς το τέλος του 7ου αιώνα επιβεβαιώνουν τα νομίσματα Ιουστίνου και Σοφίας (τέλος 6ου αιώνα) που βρέθηκαν ανάμεσα σε άλλα κινητά ευρήματα όπως αγγεία, λυχνάρια, γλυπτά, γυάλινα σκεύη και μερικά αντικείμενα μικροτεχνίας.
Το νέο εύρημα που θα ανακοινωθεί στο ετήσιο συνέδριο των αρχαιολόγων για την ανασκαφική έρευνα στη Μακεδονία και τη Θράκη (θα πραγματοποιηθεί απο 13 ώς 15 Φεβρουαρίου), διαφωτίζει το πολιτιστικό επίπεδο των προαστίων της Θεσσαλονίκης γύρω από τα οποία ελάχιστες είναι μέχρι σήμερα οι γνώσεις.
Αναγκαία η απαλλοτρίωση
Η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ήδη έχει προχωρήσει στη συντήρηση των ψηφιδωτών δαπέδων, στην περίφραξη του χώρου, μερίμνησε για τον ηλεκτροφωτισμό και επισκεύασε στέγαστρο για την προστασία του αρχαίου κτίσματος. Απομένει ωστόσο η απαλλοτρίωση του οικοπέδου οι διαδικασίες της οποίας ως συνήθως είναι χρονοβόρες. Αίτημα των πολιτών και του ιδιοκτήτη προς το υπουργείο Πολιτισμού είναι η άμεση εξαγορά του οικοπέδου τόσο για την έγκαιρη αξιοποίηση του αρχαιολογικού χώρου όσο και για την απεμπλοκή του ιδιοκτήτη απο τις οδυνηρές διαδικασίες της απαλλοτρίωσης.
Ανασκαφές από Το Υπουργείο Πολιτισμού .
Το μνημείο έχει ανασκαφεί αποσπασματικά. Από τις τέσσερις στοές του περιστυλίου ανασκάφτηκαν η ανατολική και η βόρεια. Το δάπεδο της ανατολικής στοάς καλύπτεται με ψηφιδωτά. Διαμορφώνονται δύο επιμήκη διάχωρα μέσα σε πλαίσιο όρθιων και ανεστραμμένων τριγώνων και ελισσόμενου βλαστού με κισσόφυλλα. Στο βόρειο διάχωρο απεικονίζεται οκτάγωνο, στις πλευρές του οποίου εφάπτονται τετράγωνα και ρόμβοι. Στο νότιο διάχωρο σειρές εξαγώνων εναλλάσσονται με σειρές ρόμβων. Η βόρεια στοά απολήγει ανατολικά σε αψίδα εγγεγραμμένη σε ορθογώνιο. Το δάπεδο της αψίδας καλύπτεται με το διακοσμητικό θέμα της κουκουνάρας σε πλαίσιο οφθαλμωτού πλοχμού. Το υπόλοιπο τμήμα της στοάς χωρίζεται σε πέντε διάχωρα που περιβάλλονται από τριταινιωτό πλοχμό και εντάσσονται σε ένα ενιαίο πλαίσιο πολύχρωμου ζατρικίου. Στη νότια πλευρά προστέθηκε εξωτερικά και ένα πλαίσιο από ιωνικά κυμάτια. Τα πέντε διάχωρα κοσμούνται με γεωμετρικά μοτίβα και ανθρώπινες μορφές, εκ των οποίων σώζονται λίγα δείγματα. Ένα από αυτά είναι ανδρική γενειοφόρος μορφή, που συνοδεύεται από την επιγραφή «Εχέδωρος» και αποτελεί προσωποποίηση του ομώνυμου ποταμού.
Από τη βόρεια στοά του περιστυλίου οδηγείται κανείς μέσω τριβήλου στο τρικλίνιο, το οποίο απολήγει στο βόρειο άκρο του σε αψίδα. Το δάπεδό της σώζει ψηφιδωτό αποτελούμενο από σύνθεση κατά κορυφήν εφαπτόμενων οκταγώνων, τα οποία ορίζουν ανά τέσσερα τετράκτινα αστεροειδή σχήματα μέσα σε πλαίσια από σπειρομαίανδρο και οφθαλμωτό πλοχμό. Το δάπεδο του τρικλίνιου κοσμεί ψηφιδωτό στο κέντρο του οποίου παριστάνεται πολυάκτινος ρόδακας. Πλαισιώνεται στις γωνίες από κανθάρους εκ των οποίων φύονται κληματίδες με σταφύλια. Αυτές σχηματίζουν κύκλους όπου απεικονίζονται πτηνά και ζώα. Τους τοίχους της αίθουσας κάλυπτε γραπτός διάκοσμος σε τρία στρώματα.
Εκατέρωθεν του τρικλίνιου σώζονται δυο ζεύγη δωματίων. Τα δάπεδά τους κοσμούνταν με ψηφιδωτά που εικόνιζαν ανθρώπινες μορφές σε συνδυασμό με γεωμετρικά θέματα, τα οποία σώζονται αποσπασματικά. Ενδεικτικά, αναφέρουμε την παράσταση της Λήδας με τον κύκνο και της γυμνής χορεύτριας.
Η οχυρωμένη έπαυλη χρονολογείται στο α΄ μισό του 5ου αιώνα μΧ. Τον 6ο αιώνα υπέστη επισκευές, ενώ επεμβάσεις εντοπίζονται στα τέλη του 6ου ? αρχές 7ου αιώνα, όπου τοποθετείται και η προσθήκη της δεξαμενής ? ληνού. Τον 7ο ? 8ο αιώνα κατασκευάστηκαν τα κτήρια στο νότιο άκρο της αυλής και έγιναν επισκευές ώστε να αποκτήσει αποθηκευτικό χαρακτήρα. Πρέπει να καταστράφηκε από πυρκαγιά αυτή την περίοδο.
Συντάκτης
Μαρία Τσιάπαλη, Προϊσταμένη της ΕΦ.Α.ΠΕ.Θ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου